به گزارش خبرنگار حوزه اندیشه آژانس خبری کارآفرینان اقتصاد، وجود دختر خردسالی از سیدالشهدا (علیه‌السلام) که در خرابه شام به شهادت رسید، یکی از چالشی‌ترین مباحث مربوط به تاریخ عاشورا است که موافق و مخالف‌هایی دارد. در ادامه با آوردن شواهد تاریخی به این موضوع می‌پردازیم.

مقدمه

۱ـ در مسائل تاریخی معمولاً راه علم بسته است و لذا فن تاریخ بر اساس ظن و گمان است و شرط نقل یک مسأله تاریخی قطعی بودن آن نیست. بنای علما تاریخ براین است که هرگاه مسأله‌ای نقل شد که برای مورخ ظن و گمان ایجاد کرد و معارض عقلی و نقلی نداشت آن را به عنوان تاریخ نقل کنند.

در بسیاری از مسائل تاریخی ممکن است نسبت به تفاصیل و جزئیات یک حادثه علم و ظن کافی حاصل نشود، اما در اثر جمع کردن قرائن نسبت به اصل حادثه اطمینان به دست بیاید. لذا اگر اصل یک نقلی ایجاد ظن کند به عنوان تاریخ گفته می‌شود هرچند در جزئیات و تفاصیل آن اختلاف باشد. این را هم باید افزود که در اثر حوادث، بسیاری از منابع ما از بین رفته است. به عنوان نمونه در زمان غیبت صغری بیش از ۳۰ هزار کتاب مرجع وجود داشته که امروزه تنها ۹ کتاب حدیثی از آن دوران باقی مانده است. همینطور ابن ندیم بیش از ۴ هزار کتاب تاریخ و انساب را شمرده که تنها ۳۰ عنوان آن باقی مانده است.

دو دختر یا بیشتر؟

۲ـ اولین مسأله که باید به آن پرداخت تعداد دختران سیدالشهدا (علیه‌السلام) است. آنچه معروف است حضرت دو دختر به نام فاطمه و سیکنه داشته‌اند که که فاطمه به همسری حسن مثنی و سکینه به همسری عبدالله اکبر در آمده بود. اما شواهدی وجود دارد که حضرت دختران دیگر هم داشته‌اند:

در بیش از ۱۰ منبع تاریخی مانند: دلائل الامامه طبری(۳۱۰ق)، تاریخ اهل‌البیت ابن ابی ثلاج(۳۲۵ق)، الهدایه الکبری خصیبی(۳۳۴ق)، منتخب الانوار اسکافی(۳۳۶ق)، لباب الانساب بیقهی(۵۶۵ق)، مناقب ابن شهر آشوب(۵۸۸ق) و... به دختران دیگر حضرت سیدالشهدا علیه السلام اشاره شده است.

در بیش از ۱۰ منبع تاریخی عبارت «بناته » آورده شده که صیغه جمع است و اگر حضرت تنها ۲ دختر داشتند باید عبارت «بنتیه» می‌آمد. از منابعی که این عبارت در آن است می‌توان به مقتل ابومخنف، لهوف سیدبن طاووس، تاریخ طبری، الفتوح ابن عثم، انساب الاشراف بلاذری و... اشاره کرد.

دخترک کوچک سیدالشهدا

۳ـ دومین مسأله آنکه آیا دختران دیگر حضرت صغیره بودند؟ آنچه مشخص است فاطمه و سیکنه را نمی‌توان صغیر دانست چون ازدواج کرده و حتی صاحب فرزند بودند و ضمن اینکه سن این دو بزرگوار بهم نزدیک بوده است. اما شواهدی وجود دارد که دختران دیگر حضرت صغیره بودند. در زیارات‌های مختلف سیدالشهدا درباره ایتام ایشان عبارات مختلفی آماده است. مانند: «لعن الله من ایتم اولادک». آنچه مشخص است «یتیم» به طفل نابالغ گفته می‌شود و از آنجا که حضرت، فرزند پسرِ نابالغ در میان اسرا نداشتند مشخص است که منظور دختران صغیره حضرت است.

همچنین رسم علما بر آن بوده که اسم اطفالی که در کودکی از دنیا می‌رفتند را ثبت نمی‌کردند اما بیهقی اولین کسی است که با استفاده از بیش از ۶ کتاب که در انساب در اختیار داشته اسم اطفال اهل‌بیت را هم ذکر می‌کند و ایشان اولین بار نام «رقیه» را جزو فرزندان سیدالشهدا آورده.

نام «رقیه» در کجا آمده؟

۴ـ تا اینجا روشن شد که سیدالشهدا علیه السلام دختران صغیره‌ای داشته‌اند که بعد از واقعه عاشورا در کاروان اسرا بودند. مسأله بعدی آن است که اسم «رقیه» در گزارش‌های تاریخی آماده است؟! ‏اولین منبع که در آن نام حضرت رقیه آماده است، مقتل ابومخنف (۱۵۷ق) است که قدیمی‌ترین گزارش کربلا از این کتاب به دست ما رسیده است. ابومخنف آورده که حضرت هنگام وداع، مخدرات را صدا زد و فرمود: «یا ام کلثوم، یا سیکینه، یا رقیه.»

دومین منبع، گزارش لهوف(۶۶۴ق) جناب سیدبن طاووس است که در آخرین تحقیقی تمام نسخ خطی این کتاب بررسی شده در بیش از ۳۰ نسخه این عبارت وجود دارد که حضرت هنگام وداع، مخدرات را صدا زدند و فرمودند:«یا ام کلثوم، یا زینب، یا رقیه.»

سومین منبع، گزارش بیهقی در لباب الانساب (۵۶۵ق) است که قبلاً هم گفتیم که صریحا نام رقیه را به عنوان یکی از فرزندان حضرت سیدالشهدا علیه السلام می‌آورد و از آنجایی که بیهقی از ۶ کتاب انساب مطالب خود را جمع آوری کرده است میتوان گفت در آن کتب هم این نام جزو فرزندان امام بوده است.

چهارمین منبع، اشعار سیف بن عمره است که از شاگردان امام صادق و امام کاظم علیهم‌السلام بوده و از راویان زیارت عاشورا است. در قصیده او که پیرامون اسرا کربلا است، آماده که: «رقیه چنان بود که دشمن حسود از ضعف و ناتوانی بر او رقت می‌برد.»

پنجمین منبع هم، گزارش‌هایی از قرن۴ است که در شام بین شیعیان و اموی‌ها درگیری‌های جدی بر سرمزار حضرت رقیه وجود داشته و علمای عامه فتوا به تخریب مرقد مطهر ایشان می‌دادند و شیعیان با آنها درگیر می‌شدند. برای نمونه گزارش ابن عساکر در تاریخ مدینه دمشق را می‌توان نام برد.

شهادت دختر سیدالشهدا

۵ـ ‏تا اینجا روشن است که حضرت سیدالشهدا (علیه‌السلام) دختر کوچکی به نام رقیه داشته‌اند که در کاروان اسرا وجود داشته. از طرفی او همراه اسرا به مدینه برنگشته  چون نام و نشانی از او در بین کاروان اسرا هنگام ورود به مدینه نیست. اما گزارش شهادت ایشان در کجا آماده است؟ اولین گزارش از شهادت ایشان در کتاب کامل بهایی (۷۰۰ق) از عمادالدین طبری است که مؤلف بسیار جایگاه علمی و معنوی والایی دارد و برای تألیف کتاب ۱۲ سال صرف کرده که شیخ عباس قمی در الفوائد الرضویه احوالات ایشان را آورده‌اند و طبری گزارش خود را از کتاب حاویه(۶۷۵ق) نقل کرده است.

‏دومین گزارش از کنزالغرائب (قرن۷) است که امروزه تنها یک نسخه خطی آن توسط مستشرق فرانسوی بلوشه شناسایی و در  فهرست نسخ خطی فرانسه ثبت شده است. اما ظاهراً این اثر در اختیار ملاحسین کاشفی صاحب روضه الشهدا (۸۸۳ق) بوده و در مقتل خود بیش از ۱۰ مطلب از این کتاب نقل می‌کنند.

شیخ عباس قمی (رضوان‌الله علیه) در کتاب شریف نفس المهموم و همین طور کتاب فوائد الرضویه به گزارش طبری در کامل بهایی اکتفا کرده است و تنها همین گزارش را می‌توان درباره چگونگی شهادت این اولیا مخدره پذیرفت.

انتهای پیام/