به گزارش خبرنگار اقتصادی آژانس خبری کارآفرینان اقتصاد، صنعت پتروشیمی ایران متکی بر منابع عظیم نفت و گاز کشور، غالبا به صورت افقی و در لایه‌های اولیه زنجیره ارزش توسعه یافته است. این موضوع باعث شده است که تقاضای خوراک و سوخت به ویژه گاز طبیعی در این صنعت بالا باشد و ارزش افزوده صنعت پتروشیمی نیز نسبت به کشورهای پیشرفته در این حوزه در سطح بالایی قرار نگیرد.

این صنعت علی‌رغم گذشت ۵۷ سال از آغاز به کار خود، کماکان از نظر توسعه متوازن و پایدار با وضعیت مطلوب فاصله دارد. مطمئنا مشابه هر صنعت دیگری، از صنعت پتروشیمی انتظار می‌رود که دو راهبرد تهاجمی (ورود به بازارهای صادراتی و ارزآوری) و راهبرد تدافعی (جلوگیری از واردات و ارتقای تاب‌آوری زنجیره تأمین مواد اولیه صنایع داخلی) را به صورت همزمان و بهینه دنبال کند.

اما همان‌طور که از تصویر 1 مشخص است، این صنعت صرفا در سلول‌هایی (سبز رنگ) توسعه کافی پیدا کرده است که موجب تقویت راهبرد تهاجمی شده و تولید محصولات پایه و صادراتی را دنبال کرده است و نتیجه نیز تولید متانول، اوره و پلی اتیلن، با هدف صادرات شده است. منتها راهبرد تدافعی در این سال‌ها در این صنعت با بی‌توجهی مواجه شده است؛ لذا عملا بسیاری از صنایع نهایی پایین‌دستی و تکمیلی با کمبود یا نبود خوراک مواجه شده‌اند که توسعه این صنایع اشتغال‌زا و ارزش‌آفرین را با مشکلات بسیار زیادی مواجه کرده است از این رو راهبرد تدافعی را می‌توان به عنوان احیاء کننده صنایع پایین‌دستی و تکمیلی و ارتقاء دهنده تاب‌آوری زنجیره تأمین این صنایع  در نظر گرفت.

همان‌طور که مشخص است در سلول‌های زردرنگ، محصولاتی به عنوان نمونه مشخص شده‌اند که میزان تولید آنها علی‌رغم کشش بازار داخلی و جهانی در داخل کشور کافی نیست و در برخی از مواقع سال به دلیل عدم وجود عرضه کافی، شاهد رقابت‌های شدید در بورس کالا و عدم تأمین کافی مواد اولیه صنایع نهایی هستیم.

در ارتباط با سلول‌های قرمز رنگ نیز که به نوعی نشان دهنده محصولاتی هستند که علی‌رغم نیاز کشور و صنایع، در حال حاضر در داخل کشور تولید نمی‌شود. این موضوع منجر به آن شده است که صنایع نهایی تکمیلی، اشتغال‌زا و دانش‌بنیان که محرک اصلی توسعه اقتصادی کشور هستند، با نبود مواد اولیه دست و پنجه نرم کنند که منجر به از دست رفتن بسیاری از فرصت‌های سرمایه‌گذاری در صنایع تکمیلی شده است.

تصویر 1

موارد یاد شده منجر شده است که در سال ۱۳۹۹ بیش از ۷۰۰ هزار تن مواد مختلف پتروشیمی به ارزش ۱.۳ میلیارد دلار وارد کشور شود تا تقاضای صنایع نهایی پایین دستی/تکمیلی را تأمین کند.

البته صنایع تکمیلی موجود در کشور، کفاف تأمین کل تقاضای محصولات نهایی را نمی‌دهد و لذا برآوردها حاکی از آن است که سالانه بیش از ۴ میلیارد دلار محصولات میانی و نهایی مرتبط با صنعت پتروشیمی نیز به صورت نیمه‌آماده یا نهایی وارد کشور می‌شود. بخش اصلی این موضوع نیز به دلیل عدم تأمین کیفی و کمی مواد اولیه مورد نیاز در بخش صنعت پتروشیمی است.

تصویر 2

از این رو ضرورت معماری توسعه صنعت پتروشیمی با هدف اجرایی‌سازی هر دو راهبرد تهاجمی (صادرات‌گرا) و راهبرد تدافعی (تقویب زنجیره تأمین صنایع داخلی) بیش از پیش احساس می‌شود.

*اشتغال زایی حداقل 200 هزار نفری در طرح‌های پیشران صنعت پتروشیمی

بررسی‌ها حاکی از آن است که در چند سال اخیر در راستای رفع نیازهای بازار داخلی کشور و کاهش جریان خروج ارز از کشور برای تأمین مواد میانی یا نهایی صنعت پتروشیمی، شرکت ملی صنایع پتروشیمی با مطالعه تقاضای موجود در کشور و قابلیت‌های در دسترس، اقدام به تعریف ۳۳ طرح پیشران در ۶ زنجیره پروپیلن، متانول، اتیلن، بنزن، اوره و بوتیلن کرده است.

در واقع توسعه این طرح‌ها منجر به تأمین بخش قابل توجهی از تقاضای داخلی و نیز صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا خواهد شد. این طرح‌ها در مجموع ۳.۳ میلیون تن ظرفیت اسمی تولید مواد میان دستی پتروشیمی و شیمیایی را دارند که نیاز به سرمایه‌گذاری ۳.۳ میلیارد دلاری دارد. با این میزان از سرمایه‌گذاری می‌توان ظرفیت پالایش نفت برای ۸ الی ۹ میلیون تن نفت خام در سال (۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار بشکه در روز) ایجاد کرد.

همان‌طور که مشخص است، پیش نیاز توسعه طرح‌های پیشران از حیث تأمین سرمایه با کمبودی مواجه نیست. موضوعی که باید مورد توجه قرار گیرد مدل توسعه این طرح‌ها از حیث دوخت و دوز شدن آنها در مختصات صنعت پتروشیمی و مجتمع‌های بزرگ و فعال فعلی است تا ضمن تأمین خوراک، زیرساخت‌های لازم جهت پیشبرد آنها فراهم باشد.

اگر دولت به دور از بازی‌های سیاسی به دنبال ایجاد یک کار ماندگار و اثربخش در حوزه احیای ظرفیت‌های صنعتی کشور در بخش صنایع پایین‌دستی و تکمیلی پتروشیمی است، باید صنعت را از حیث تحقق طرح‌های پیشران برنامه‌پذیر کند تا با مشارکت بخش‌های خصوصی و هلدینگ‌های فعال، این موضوع در اسرع وقت به سرانجام برسد.

از آنجا که توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی اشتغال‌زایی بیشتری نسبت به صنایع بالادستی دارد، می‌توان انتظار داشت که طرح‌های پیشران حداقل ۲۰۰ هزار نفر اشتغال مستقیم ایجاد کند. شمای کلی این طرح‌ها در تصویر 3 قابل مشاهده است.

تصویر 3

بعضی از طرح‎‌های پیشران تعریف شده توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی ممکن است که در نظر بخش خصوصی دارای ریسک‌های غیرقابل جبرانی باشد که از این رو آن شرکت به عنوان یک سازمان توسعه‌ای با منابع خود، رأسا اقدام به سرمایه‌گذاری و توسعه طرح‌های پیشران خواهد کرد. در این زمینه طرح GTPP اسلام‌آباد غرب در حال احداث می‌باشد و حدود ۷% پیشرفت فیزیکی داشته است. دانش فنی این طرح به صورت بومی توسط شرکت پژوهش و فناوری شرکت ملی صنایع پتروشیمی توسعه داده شده است.

باید این مهم را نیز مدنظر داشت که پیشبرد طرح‌های پیشران صنعت پتروشیمی نیازمند یک نگرش متفاوت و مبتنی بر کارآفرینی است. رویکرد و نگرش کارآفرینی چند ویژگی متمایز نوآوری، مدیریت ریسک، آینده‌نگری و خلاقیت را به خوبی ترکیب می‌کند و امکان‌پذیری تحقق و اجرایی‌سازی طرح‌های پیشران صنعت پتروشیمی را افزایش می‌دهد. باید بپذیریم که صنعت پتروشیمی وارد فاز جدیدی از توسعه شده است که نیازمند به کارگیری خلاقیت و نوآوری در مدیریت توسعه است (منبع گزارش مرکز مطالعات زنجیره ارزش).

انتهای پیام/